Trasimeno – festiwal tulipanów, wina różowego i lokalnej kuchni

M iędzy Florencją a Rzymem znajduje się Umbria, ze swoim „błękitnym sercem”, czyli Jeziorem Trazymeńskim (wł. Lago Trasimeno). Od 1972 r. Trasimeno to także ustanowiona prawem apelacja winiarska oferująca pyszne wina z lokalnych odmian, idealnie podkreślające smaki regionu. Tegoroczny Festiwal Tulipanów i Wina Rosé pod koniec kwietnia w miasteczku Castiglione del Lago był dla mnie doskonałą okazją do poznania umbryjskiej kuchni i sceny gastronomicznej.

Na obszarze Trasimeno uprawa winorośli znana jest od starożytności. To Etruskowie wprowadzili tu uprawę winogron. Niewątpliwie wpływ na to miały służące uprawie warunki naturalne miejsca, jak łagodny klimat jeziora oraz pagórkowate zbocza, które sprzyjają ekspozycji winorośli na działanie promieni słonecznych. Różnorodność mikroklimatów oraz mozaika gleb gliniasto-wapiennych w apelacji umożliwiają uprawę różnych odmian winorośli.
Jezioro Trazymeńskie pełni funkcję łagodzącą, prawie tak, jakby chroniło rośliny i owoce rosnące na otaczających go terenach. Znajduje się ono w prowincji Perugia, w środkowych Włoszech. Jest największym jeziorem w Apeninach i czwartym we Włoszech – po Gardzie, Maggiore i Como. Lord Byron porównał je do „srebrnej zasłony”. Na przestrzeni wieków fascynowało poetów, malarzy i podróżników.
Legenda o pochodzeniu nazwy jeziora to historia miłosna nimfy wodnej Agilli i Trasimeno, syna boga Turreno. Zakochali się w sobie, jednak syn boga nie miał prawa poślubić zwykłej nimfy i zaledwie w dzień po ślubie oblubieniec zniknął w wodach jeziora. Na próżno Agilla szukała go całymi dniami, przeczesując dno i brzegi jeziora.

Festiwal jest wydarzeniem głęboko zakorzenionym w historii miasteczka i regionu – w tym roku odbywał się po raz 54. Pochodząca z Holandii impreza stała się ukochaną tradycją w Trasimeno, przyciągającą turystów z bliska i z daleka, którzy podziwiają zapierające dech w piersiach pokazy tulipanów we wszystkich możliwych odcieniach i kształtach. Na tle malowniczego jeziora jest to widok, który naprawdę oddaje istotę wiosny w Umbrii.
Ze świętem tulipanów zbiega się coroczny – piąty już – Festiwal Rosé. Prezentuje on rosnące znaczenie win różowych z Trasimeno, w szczególności cenionego Trasimeno Gamay. Celem imprezy, której gospodarzem jest Consorzio Tutela Vini Trasimeno, jest umieszczenie Trasimeno DOC na mapie i podniesienie poziomu jakości oferty turystyki winiarskiej na tym obszarze.
Przez cały czas trwania wydarzenia goście mogli degustować wybrane wina na Tarasie Rosé z widokiem na jezioro, w pobliżu średniowiecznej fortecy Rocca del Leone, u stóp Palazzo della Corgna, stanowiącego główną atrakcję historyczną Castiglione del Lago. Dawna siedziba rodu Corgna to dziś muzeum oraz miejsce licznych wydarzeń artystycznych jak wystawy czy koncerty.
Region Trasimeno ma do zaoferowania atrakcje tak historyczne, jak pamiątki słynnej bitwy wodza kartagińskiego Hannibala, którego wojska rozgromiły Rzymian. To tu w 217 r. p.n.e. rozegrała się najważniejsza bitwa II wojny punickiej. Jeśli wierzyć lokalnym podaniom, na dnie jeziora ma spoczywać rydwan punickiego wodza.
A miłośnikom przyrody i aktywności fizycznej region oferuje mnogość opcji do wypróbowania – sporty wodne, łowienie ryb, spacery, jazda na rowerze etc.

Lokalna kuchnia

Prawdziwym dziedzictwem Trasimeno jest kuchnia. Wielu turystów przyjeżdża tu ze względu na jedzenie – bo jest ono inne niż gdziekolwiek we Włoszech. Umbria to jedyny włoski region bez dostępu do morza na Półwyspie Apenińskim. Słynie z obfitej, bogatej w mięso kuchni, gdzie obok prosciutto, szynek i kiełbas znajdziemy trufle, sery, przyprawy – jak wysoko ceniony lokalny szafran.
Inna włoska kuchnia? Mieszkańcy Trasimeno rezygnują z typowo włoskich past i pizzy na rzecz ryb. Jednak nie jest to ryba morska, lecz właśnie słodkowodna – karp, lin, okoń, szczupak i węgorz. Często także przygotowana w nietypowy sposób. Dla przykładu carpa regina w porchetta, jedno z charakterystycznych dań nad jeziorem, to karp pieczony jak porchetta (wieprzowina pieczona w ziołach, smalcu i z dodatkiem pancety). Karp to jedna z największych ryb w jeziorze, jadana na dziesiątki sposobów, lokalni szefowie chętnie oferują także kawior z karpia.
Wysoko cenioną rybą jest węgorz, wykorzystywany w wielu tradycyjnych przepisach. To właśnie węgorza nie może zabraknąć w tegamaccio, zupie rybnej z rybami z jeziora, przygotowywanej w ceramicznym garnku (wł. tegame) – skąd wzięła się jej nazwa – którą zgodnie z tradycją oferują niektóre restauracje Trasimeno. Ciekawostką jest typowy deser Torciglione, który kształtem przypomina węgorza.
Kuchnia regionu w dużej mierze wpisuje się w nurt „surf and turf”, w recepturach ryby spotykają się z grzybami, pancettą czy warzywami strączkowymi z lokalnych ogródków. Fagiolina znana jest od setek lat, Grecy i Etruskowie zapoczątkowali jej uprawę. Sam produkt znajduje się na liście slow food. Fagiolina, jak inne strączkowe, stanowi popularny dodatek do dań rybnych i mięsnych, idealnie nadaje się również do przyrządzania zup kremów i jest niezbędnym elementem zdrowej i zbilansowanej diety. To mała i smaczna, różnokolorowa fasola, a jej producenci od 2002 r. zrzeszeni są w konsorcjum Fagiolina del Trasimeno. Zostało ono założone, aby chronić i promować dalszą uprawę tej rośliny wokół jeziora. Dąży do zapewnienia uprawy i zbioru plonów zgodnie z rygorystycznymi przepisami produkcyjnymi oraz wspierania ich sprzedaży.
Fagiolina ma prawie słodki smak i jest bardzo delikatna po ugotowaniu. Jest łatwa w przygotowaniu i nie wymaga moczenia w wodzie przez noc. Używa ją wielu znakomitych szefów kuchni do przygotowywania zarówno tradycyjnych, jak i innowacyjnych potraw. Istnieje nawet piwo produkowane głównie z surowców z Umbrii, którego receptury uwzględniają wykorzystanie fagioliny.

URAT to konsorcjum turystyczne utworzone w 1983 r. przez małą grupę restauracji i hotelarzy, liczące obecnie ponad 100 członków. Wszyscy zajmują się świadczeniem wszelkiego rodzaju usług dla gości w ośmiu gminach otaczających Jezioro Trazymeńskie. Wspólnie z władzami poszczególnych miast organizuje działania promocyjne obejmujące cały region, aby popularyzować zarówno Jezioro Trazymeńskie, jak i region Umbria.
Konsorcjum stworzyło także specyficzny projekt branży spożywczej i winiarskiej pn. Trasimeno Sapori, który wspiera kwalifikację lokalnych producentów, restauracji i winiarni oraz promuje produkty typowe dla okolic jeziora. Także konsorcjum DOC Trasimeno równolegle w projekcie Strada del Vino promuje zarówno winnice w apelacji, jak i lokalne restauracje.
Miałam okazję odwiedzić dwie restauracje w Castiglione del Lago. La Cantina, specjalizująca się w tradycyjnej kuchni lokalnej, położona jest w historycznym centrum miasteczka – została otwarta w 1952 r. w pałacu gubernatora, pochodzącym z początku XVIII wieku. W menu znajdziemy typową kuchnię umbryjsko-toskańską oraz mnogość ryb z jeziora.
L’Acquario, najstarsza restauracja w Castiglione del Lago, od zawsze specjalizowała się w kuchni lokalnej, zwłaszcza jeśli chodzi o ryby jeziorne. Menu zmienia się wraz z porami roku, a rośliny strączkowe, kwiaty i warzywa ozdabiają i wzbogacają serwowane tradycyjne dania. W małej piwniczce z winami oferowane są głównie lokalne wina.

Wina z Trasimeno

Konsorcjum Trasimeno, założone w 1997 r. i przemianowane w 2017 r., zrzesza piętnastu członków pracujących na rzecz ulepszania win DOC z regionu. Winnice te są rozsiane po gminach takich jak Castiglione del Lago, Magione, Paciano i inne, co odzwierciedla głęboko zakorzenioną historię winiarstwa. Konsorcjum koncentruje się na tradycyjnych odmianach winogron, takich jak czerwone: sangiovese czy Trasimeno gamay oraz białe jak grechetto.
Każda winnica należąca do konsorcjum wnosi wkład w dziedzictwo winiarskie regionu. Winnice, zajmujące powierzchnię około 270 ha, wyprodukowały w ostatnich latach prawie 990 tys. butelek certyfikowanych przez konsorcjum. Rygorystyczne standardy butelkowania i etykietowania zapewniają, że każda butelka odzwierciedla autentyczność i jakość regionu Trasimeno.
Odmianą, która dominuje w lokalnych winach różowych, jest Trasimeno gamay. Pomimo swojej nazwy nie jest tak naprawdę spokrewniona ze znaną francuską odmianą winorośli słynącą z beaujolais. Należy raczej do rodziny grenache, znanej również jako garnacha w języku hiszpańskim lub cannanau na Sardyni. Ta odmiana winorośli ma bogatą historię, sięgającą jej wprowadzenia w XVI wieku podczas hiszpańskiej dominacji w środkowo-południowych Włoszech. Początkowo mylona z francuską odmianą gamay ze względu na technikę uprawy, Trasimeno gamay stała się od tego czasu symbolem dziedzictwa winiarskiego regionu. Uprawiana techniką alberello, daje wina o wyjątkowej jakości, charakteryzujące się elegancją i intensywnym owocowym aromatem. Dzięki jasnej rubinowej barwie i kuszącemu bukietowi czerwonych jagód i ziół ta odmiana jest idealnym wyborem dla lokalnych winiarzy, którzy chcą produkować wysokiej jakości wina różowe i czerwone. Jednocześnie pracują nad rozwiązaniem, które zakończy zamieszanie między winogronami beaujolais a ich ukochanymi gamay.
Wysiłki konsorcjum Trasimeno nie tylko zwiększyły produkcję wina, ale także spopularyzowały region jako cel podróży stanowiący harmonijne połączenie historii, kultury i natury, a wszystko to zawarte w każdej wyprodukowanej butelce wina. Właśnie dlatego obok Festiwalu Tulipanów odbywa się Festiwal Rosé.

Podczas masterclass „Rosati di Trasimeno” sommelierka i dziennikarka Antonella Posta wprowadziła uczestników w świat win różowych z regionu. Zróżnicowane gleby, jak glinka czy wapienie, oraz mikroklimaty w poszczególnych winnicach, sprawiają, że winnice oferują wina różowe w różnych stylach – od delikatnych i subtelnych po mocniej owocowe i z charakterem. To także przekłada się na możliwości łącznia win z wachlarzem lokalnych potraw. Moi ulubieńcy to:
Le Cupe 2023 z odmiany Trasimeno gamay, winnica Carini
Opalizujące wino o pięknym bladoróżowym odcieniu. W nosie płatki róż, bez, jagody, granat. Soczyste, przyjemne, harmonijne. Fantastyczne do selekcji szynek i salami.
Martavello 2023 z odmiany Trasimeno gamay, winnica Duca della Corgna
Z delikatnymi nutami kwiatowymi, w ustach mineralne, o dobrej strukturze. Do karpia carpa regina.
La Bisbetica Rosè 2023 z odmiany Trasimeno gamay, winnica Madrevite
Przyjemnie truskawkowe, z delikatną nutą zielonej herbaty. Eleganckie, wyważone. Do letnich sałatek.
Ciliegio 2023 z odmiany ciliegiolo, winnica Montemelino
O cudownym różowym odcieniu. W bukiecie czerwone pomarańcze, czerwone owoce, zioła jak rozmaryn, lawenda. Wino długie, świetnie zbudowane, o wspaniałym balansie słodyczy i kwasowości. Doskonałe do delikatnej ryby smażonej na maśle z konfitowanymi pomidorami.
Pucciarella Rosè 2021 DOC Spumante Metodo Classico z odmiany pinto nero, winnica Pucciarella
Wino musujące wysokich lotów, eleganckie, o świetnej strukturze. Nos: czarny bez, owoce czerwone, odrobina wędzonej szynki. Kremowe. Idealne do risotto z truflami.

Tekst publikuję również w magazynie Restauracja